بستک پیشینه تاریخی و سیاسی طولانی دارد. این منطقه بیش از دویست روستا داشته، که در سال ۱۳۶۴ بخش وسیعی از روستاهای منطقه‌ای به نام روئیدر از بستک را جدا کرده، به بخش خمیر پیوند دادند. در سال ۱۳۷۰ تعدادی دیگر از روستاها در حوالی لمزان از بستک جدا شد.
در امارت دبی، یکی از امیرنشین‌های هفتگانه امارات متحده عربی محله‌ای وجود دارد که به نام محله «بستکیه» معروف است. مردم بستک به زبان لارستانی با گویش بستکی سخن می‌گویند که از دسته زبان‌های پارسی جنوب غربی ایران است.
جغرافیای تاریخی بستک
پیش از آمدن مشایخ بنی‌عباسی، شهر بستک فعلی وجود نداشته است و فقط دو الی سه ده کوچک نزدیک به هم در آنجا بود که در نخلستان وسیعی – که امروز به مغدان معروف است – سکنی داشته‌اند. چنین به نظر می‌رسد که در آن هنگام کمشک، ده تل ایلود، جناح، کوخرد و تدرویه – که از دهستان‌ها و شهرهای کنونی بستک محسوب می‌شوند – جزء قصبات بزرگ بوده‌اند.
شیخ محمد جابر که در حدود سال ۸۷۵ نخستین فرد از مشایخ بنی‌عباسی بستک بوده، در ایلود توقف نموده و در آن مکان خانقاهی می‌سازد و همان‌جا فوت می‌کند. درمجموع، ایجاد و توسعه شهر بستک به دست مشایخ بنی‌عباسیان بوده است.
منطقه‌ای که شهر بستک در آن واقع‌شده، تا اوایل سده چهاردهم، جهانگیریه نامیده می‌شد. در دوره پهلوی اول و تا سال ۱۳۱۶ – که حکومت مشایخ بستک به دنبال اجرای تقسیمات جدید کشوری به پایان رسید – محمد رضاخان بنی‌عباسیان بستکی، حاکم بستک و بندرلنگه بود. او در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ قبل از فوت پدرش (محمدتقی خان)، حکمران لار و در سال ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ حکمران بندرلنگه بود. او نخستین فرد از حاکمان بستک بود که به هند مسافرت کرد. در سال ۱۳۳۲ قمری به حکومت کهورستان و رویدرات نیز منصوب شد. این حاکم بستک که از سوی دریا بیگی، حکومت بستک، جهانگیریه، بندرلنگه و مضافات را دریافت کرده بود، روابط نزدیکی با مشایخ عرب ساحل عمان در خلیج‌فارس، شیخ عیسی حاکم بحرین و شیخ خزعل داشت.
محمدرضا خان بنی‌عباسی در سال ۱۳۴۲، جزیره کیش را طبق قباله رسمی و فرمان ناصرالدین‌شاه – که به علی محمدخان قوام الملک انتقال‌یافته بود – از میرزا ابراهیم‌خان قوام الملک شیرازی خریداری نمود و در سال ۱۳۳۶ در دوره پهلوی دوم، دولت ایران تصمیم گرفت ازنظر موقعیت سیاسی، جزایر خلیج‌فارس را به مالکیت خود درآورد.
جزیره کیش را به‌وسیله محمد اعظم خان بنی‌عباسیان، پسر محمدرضا خان خریداری می‌کند و مبلغ سه میلیون ریال بابت بهای آن به خوانین بستک می‌پردازد. محمدرضا خان آخرین فرد از دودمان مشایخ بنی‌عباسی بود که در بندرلنگه، لار و بستک حکومت کرد و با فوت او در سال ۱۳۴۶ش. و با توجه به اجرای اصلاحات ارضی، که به‌طورکلی سیستم حکومت فئودالیسم را از بین برد، به دوران حکمروایی ۲۵۰ساله بنی‌عباسیان – که از سال ۹۳۷ ق. با ورود شیخ محمد کبیر به بستک آغازشده بود – پایان داده شد.
آثار تاریخی و مذهبی شهرستان بستک
در شهرستان بستک آثار، بناها، قلعه‌ها، برج‌ها، چاه‌ها، قنات‌ها، آسیاب‌های آبی و سدهای آب قدیمی وجود دارد که این آثار نشان از قدمت حیات در این منطقه است. در زیر تعدادی از آثار تاریخی این شهرستان ذکر می‌شود و به توضیح در مورد برخی از این آثار پرداخته خواهد شد.
مسجد جامع، آرامگاه شیخ احمد شیخ راشد، . برج گیکوه، مسجد بن نادار، بقعه سید مظفر، کاروانسرای ابوالفتح خان، آرامگاه بی‌بی فاطمه قتال در دهنگ، آرامگاه شیخ حمزه در دهنگ، آرامگاه شیخ مفتی در انوه، آرامگاه سید قطب‌الدین شیدا در انوه؛ آسیاب‌های کریکی در بستک، آرامگاه سید محمد منصور در کوخرد، کاروانسرای کوخرد، کاروانسرای لرد محیا، مسجد ملامحمد نامی در فتویه، قلعۀ ایلود، قلعه سیبه در کوخرد، شهر تاریخی ساسانی (شهر سیبه) در کوخرد، قلعه کهنه در دهتل و…
مدرسه مصطفویه
این مدرسه توسط یکی از تجار بستکی که با هند تجارت می‌کرد، در هشتاد سال پیش به سبک مدارس مدرن ساخته‌شده است.
خانه بنی‌عباسی
در قسمت شرقی شهر بستک، جنب حمام خانی واقع‌شده است و معماران سازنده بنا بستکی بوده‌اند. این خانه در اصل سه‌طبقه بوده که طبقه فوقانی آن براثر زلزله خراب‌شده است. بنا در حدود ۲۰۰ تا ۲۱۰ اتاق داشته و از سه قسمت مجزا تشکیل می‌شده که هر قسمت دارای حیاط و متعلقات بوده است. مصالح به‌کاررفته علاوه بر چوب و سنگ، از خشت خام بوده و تقریباً تمام بنا از خشت است.
حمام خانی
حمام خان بستک از آثار دوره قاجاریه است. این بنا دارای ورودی سربینه، بینه، گرمخانه و خزینه با معماری جالب‌توجهی است. از نکات قابل‌توجه، سیستم مسیر آب در جداره و دیوارهای آن، مصالح مورداستفاده، سنگ و ملاط ساروج است. این حمام به شماره ۲۲۱۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
کاروانسرای بستک
در بخش شرقی میدان آزادی شهر بستک، واقع در ۱۷۴ کیلومتری شمال غربی بندرلنگه قرار دارد. این بنا به‌صورت دو ایوان با حجره‌هایی در طرفین دارای دو اسطبل در اضلاعی شرقی و غربی است و به شماره ۲۲۳۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
بنای کانال ترنه
این سازه دایره مانند میان رودخانه مهران در بخش کوخرد شهرستان بستک قرار دارد و ساخت چنین سازه‌های کهنی میان آب رودخانه، در نوع خود جالب‌توجه است این سازه به شماره ۱۰۹۲۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مجموعه بازار قدیم بستک
در خیابان امام خمینی بستک واقع‌شده که مربوط به دوره قاجار و شامل بازار است. این بنا در سال ۱۲۹۵ق. به همت استاد عبدالله مینایی، معروف به حاجی استاد، ساخته‌شده است. این مجموعه که به‌صورت فضایی مربع شکل است و بخش مرکزی آن از دو ردیف تشکیل‌شده به شماره ۲۸۲۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
منابع
– عباسی، مصطفی قلی (۱۳۷۲). بستک و جهانگیری، تهران: جهان معاصر.
– بنی‌عباسیان بستکی، محمد اعظم (۱۳۳۹). تاریخ جهانگیریه و بستک، به کوشش عباس انجم روز، تهران.
– حبیبی، احمد، «شهرستان تاریخی بستک را بهتر بشناسیم»، نشریه صبح ساحل، س ۲۸، ش ۲۵۹۶.
– حسن نیا، محمد. شرفانی، محبوبه. بررسی تاریخ بندرلنگه و بستک در کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس؛ ۱۳۹۲، پیام بهارستان
انتهای پیام/
